Theo thông báo ngày 28/07/2025, Mỹ và Liên minh châu Âu đã đạt được một thỏa thuận khung về thuế quan nhằm xoa dịu căng thẳng thương mại song phương. Thỏa thuận quy định mức thuế trần 15% đối với toàn bộ hàng hóa EU xuất sang Mỹ, bao gồm ô tô, chip bán dẫn và dược phẩm – trong đó một số sản phẩm thuốc gốc còn được miễn thuế hoàn toàn theo cơ chế "zero-for-zero". Đổi lại, EU cam kết mua tổng cộng khoảng 750 tỷ USD năng lượng Mỹ trong ba năm, đầu tư thêm 600 tỷ USD vào các lĩnh vực chiến lược của nền kinh tế Mỹ, đồng thời mở cửa thị trường quốc phòng để tăng nhập khẩu vũ khí Mỹ. Tuy nhiên, thuế 50% với thép và nhôm vẫn được giữ nguyên, và toàn bộ nội dung thỏa thuận chưa có văn bản chính thức công bố, dẫn tới các diễn giải khác nhau giữa lãnh đạo hai phía.
Thỏa thuận thương mại vừa được công bố giữa Mỹ và Liên minh châu Âu, theo sau một thỏa thuận tương tự với Nhật Bản, đã đánh dấu bước đi mạnh mẽ của chính quyền Tổng thống Donald Trump trong việc định hình lại chính sách thuế quan toàn cầu. Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng về giá trị cam kết và kỳ vọng chính trị là hàng loạt câu hỏi về tính công bằng trong chuỗi cung ứng, tác động đối với ngành công nghiệp Mỹ, và rủi ro của một hệ thống thương mại vận hành dựa trên hành pháp nhiều hơn là thể chế pháp luật.
Theo thông báo chính thức sáng ngày 28/07, Mỹ sẽ áp mức thuế 15% lên toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ EU, bao gồm cả ô tô, dược phẩm và thiết bị công nghiệp. Đây được xem là bước lùi rõ rệt so với mức thuế 30% từng được đe dọa, đồng thời giúp tránh một cuộc đối đầu thương mại toàn diện giữa hai bờ Đại Tây Dương. Trước đó, Nhật Bản cũng đã đạt được thỏa thuận tương tự với Washington, hạ mức thuế đối với xe ô tô xuất khẩu xuống cùng ngưỡng 15%.
Thế nhưng, ngay sau những công bố được Nhà Trắng đánh giá là "thỏa thuận lớn nhất từng có", làn sóng hoài nghi đã nhanh chóng lan rộng trong cộng đồng doanh nghiệp Mỹ – đặc biệt là các nhà sản xuất ô tô. Họ cho rằng việc áp thuế 15% cho xe từ châu Âu và Nhật Bản, trong khi vẫn duy trì mức 25% đối với linh kiện từ Mexico và Canada – hai đối tác trong khối USMCA – đang tạo ra một “phí phạt ngược” đối với sản xuất nội địa. Patrick Anderson, Giám đốc điều hành Anderson Economic Group, nhận định rằng sự chênh lệch thuế quan này có thể khiến chi phí sản xuất mỗi xe tăng thêm hàng nghìn USD, đặc biệt với những mẫu xe được lắp ráp tại Mỹ nhưng phụ thuộc vào linh kiện khu vực Bắc Mỹ.
Không chỉ các chuyên gia độc lập, ngay cả Hiệp hội Chính sách Ô tô Mỹ – đại diện cho các tập đoàn như General Motors, Ford Motor và Stellantis – cũng cảnh báo rằng cơ chế thuế hiện tại đang làm xói mòn năng lực cạnh tranh của công nghiệp ô tô Mỹ. Trong khi các nhà sản xuất nội địa phải gồng mình trả thuế cho chuỗi cung ứng gần kề, xe nguyên chiếc từ Nhật Bản hay châu Âu lại được ưu đãi nhiều hơn, dễ tiếp cận thị trường và giảm giá thành so với sản phẩm nội địa.
Thỏa thuận thương mại lần này cũng bao gồm những cam kết ấn tượng từ phía EU và Nhật Bản, như việc mua hàng trăm tỷ USD năng lượng từ Mỹ và đầu tư thêm vào nền kinh tế Mỹ trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo các con số này mang tính chính trị nhiều hơn là cam kết ràng buộc. Theo cựu cố vấn Bộ Tài chính Mỹ Brad Setser, không nên kỳ vọng sẽ có cơ chế giám sát chặt chẽ, và càng không nên so sánh với các thỏa thuận có điều khoản chi tiết như giai đoạn một của hiệp định Mỹ–Trung năm 2020.
Thực tế cho thấy tổng nhập khẩu năng lượng từ Mỹ vào EU trong năm 2024 chỉ ở mức khiêm tốn nếu so với con số chính trị được công bố. Cụ thể, theo số liệu từ Eurostat và IEA, EU chỉ chi khoảng 27–28 tỷ euro để nhập dầu thô từ Mỹ, thêm khoảng 15–16 tỷ euro cho khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), và khoảng 3–4 tỷ euro cho than. Cộng thêm một phần nhỏ nhập khẩu sản phẩm dầu tinh chế, tổng giá trị nhập khẩu năng lượng từ Mỹ của toàn EU vẫn chỉ vào khoảng 50–55 tỷ euro trong năm 2024 – tương đương khoảng 55–60 tỷ USD. Điều này thấp hơn nhiều so với cam kết “750 tỷ USD mua năng lượng Mỹ” từng được Tổng thống Trump đề cập, cho thấy một khoảng cách đáng kể giữa tuyên bố chính trị và nhu cầu hàng hóa thực tế.
Một điểm đáng lo ngại khác là sự bất nhất giữa các lãnh đạo về nội dung thỏa thuận, chỉ vài giờ sau khi nó được công bố. Trong khi Tổng thống Trump khẳng định rằng dược phẩm không nằm trong phạm vi áp dụng mức thuế 15%, thì Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen lại tuyên bố rằng cả ô tô, chip bán dẫn và thuốc đều nằm trong khung thuế trần mới. Bà cũng cho biết một số loại thuốc gốc còn được miễn thuế hoàn toàn theo cơ chế “zero-for-zero”. Sự mâu thuẫn này càng trầm trọng hơn khi không có bất kỳ văn bản chính thức hay tuyên bố chung nào được ban hành để xác nhận nội dung cam kết. Điều này khiến các doanh nghiệp, nhà đầu tư và giới hoạch định chính sách gần như không có căn cứ để đánh giá mức độ cam kết và rủi ro đi kèm.
Điều đáng nói nhất là toàn bộ các thỏa thuận này đều được ban hành qua hành pháp, không cần sự phê chuẩn của Quốc hội Mỹ. Điều này đồng nghĩa với việc bất kỳ chính quyền kế tiếp nào cũng có thể đơn phương hủy bỏ, đặc biệt nếu lập luận là cần giảm lạm phát và chi phí tiêu dùng.
Nếu nhìn xa hơn những cam kết thương mại trên giấy, có thể thấy chính sách thuế mới đang tạo ra một cơ chế đầy nghịch lý: hàng nhập khẩu được khuyến khích, trong khi sản xuất nội địa lại bị bóp nghẹt bởi chính những rào cản thuế quan do Mỹ tự dựng nên. Trong một thời đại mà công nghiệp chế tạo từng được xem là biểu tượng của sức mạnh quốc gia, sự méo mó chính sách hiện nay có thể là dấu hiệu báo động sớm cho một chu kỳ tái cấu trúc ngược – nơi “mua Mỹ” trở thành khẩu hiệu bất khả thi trong thực tế.
